هیئت بیت الاحزان آبادان

در سه شماره گذشته، به بررسی موعود و کیفیت و چگونگی ظهور او در معروف‎ترین آئین‎های غیر الهی اشاره نمودیم و فطری بودن این مفهوم را یکی از دلایل انتظار تمامی بشریت با هر نگاه اعتقادی، برای ظهور منجی دانستیم. در این شماره در نظر داریم به بررسی موعود در دین زرتشت پرداخته و مفاهیم مطرح شده پیرامون منجی را در این دین مورد بررسی قرار دهیم. از آنجا که خواستگاه این دین در ایران بوده‎است، می‎توان گفت ایرانیان از دیرزمان به انتظار منجی موعود بوده‎اند.

بسم‌الله الرحمن الرحیم

آيين زرتشت، دين گذشتة مردم ايران زمين بوده است و هم‌اكنون نيز جزء اديان زنده جهان محسوب مي‌شود. در آموزه‎هاي زرتشتي مساله موعود آخرالزمان ارتباط تنگاتنگي با مساله زمان كرانه مند يا همان هزاره ها دارد. در باورهاي زرتشت و بر اساس كتابهاي ديني پهلوي، جهان به چهار دوره 3000 ساله تقسيم مي شود. اين 12000 سال در واقع زمان كرانه‎مندي است كه طبق پيمان اهورامزدا و اهريمن براي كارزار از زمان بيكران جدا شده است.

3000 سال نخست دوران خلق مينوي، حمله نافرجام اهريمن، پيشنهاد زمان آميختگي نه هزارساله اهورامزدا و قبول اهريمن است. در 3000 سال دوم جهان از حالت مينوي به حالت گيتوي و دنيوي آفريده شد. 3000 سال سوم، دوره آميختگي و حمله اهريمن به دنيا و آوردن پليدي و مرگ است؛ در پايان اين دوره است كه زرتشت به دنيا مي آيد .

3000 سال پاياني جهان دوره اي است كه در آغاز آن زرتشت به بهديني الهام مي يابد. ظهور هوشيدر (اولين منجي) در پايان هزاره اول، ظهور هوشيدر ماه (دومين منجي) در پايان هزاره دوم، و ظهور استوت ارت (سوشيانت ، موعود آخر) از وقايع اين دوره است.

در پايان هزاره سوم، زمان فرشوكرتي يا فراشگرد (رستاخيز) فرا مي رسد. زماني كه طبق آموزه هاي زرتشتي در آن دنيا دوباره زنده خواهد شد و اهريمن كاملا شكست مي خورد.

در متون اصیل زرتشتی، به ویژه «اوستا»، منجی دین زرتشت، سوشیانس نامیده شده است. این عبارت ترکیبی از ریشه کلمه پهلوی سو، به معنای سود و منفعت است. (1)

شاید بتوان در میان متون کهن پهلوی، اوستایی معانی دیگری را نیز برای این گزاره یافت؛ لیکن آنچه در این میان از اهمیت بیشتری برخوردار است، موارد اطلاق این مفهوم و نحوه بهره برداری متون شرعی و مذهبی دین زرتشتی از آن است. به درستی نمی توان موارد متعدّد اطلاق سوشیانس را در متون زرتشتی برشمرد؛ برای نمونه در جایی از اوستا سوشیانس ها سه تن انگاشته شده اند. (2) از سویی دیگر، گاه سوشیانس به امری مفرد و واحد اطلاق شده که در این صورت منظور سوشیانس سوم خواهد بود. (3)

شروح و تفاسیر متعدد و بعضاً متباینی در میان متون زرتشتی که سابقه ای بالغ بر شش قرن پر فراز و نشیب را به خود دیده است، یافت می شود؛ بدین معنا که بدویّت آیین و ابتدایی بودن تعالیم آن باعث شده که تفاسیر اولیه از سوشیانس با آنچه در کتب پهلوی دین زرتشت در آستانه ظهور اسلام به رشته تحریر درآمده است، در ماهیّت و نه ذات تفاوت داشته باشد. گاهی اکثر روایات با مضامین اسطوره ای دور از ذهنی آمیخته شده اند؛ لیکن به طور کلی می توان به موارد اتفاق بیشتر روایات به شرح زیر اشاره کرد:

نهادهای پاک سیرت سه سوشیانت که از نسل زرتشت در دریاچه ای اسطوره ای به نام «کیانسه» پنهان شده اند، در زمان های مقتضی و از طریق سازو کاری اسطوره‎ای پای به عرصه وجود و اصلاح جهان می نهند.

بنابر گمانه زنی های دراز دامن، مکان کنونی دریاچه یاد شده، به احتمال بسیار زیاد همان دریاچه هامون است.

دوره حضور سوشیانس که 57 سال به طول می انجامد، قرین با سعادت و نیک بختی بشر است؛ همه دیوان نابود می‎شوند، بیماری و پیری و مرگ از جهان رخت برمی بندد. جهان از دروغ و نیرنگ پاک می شود. اهریمن نابکار و متعلقات او به کلی محو می گردند و جهان به مرحله فرشکرد یا تصفیه و تجدید خواهد رسید.

رسالت سوشیانس، تازه و خرّم نمودن جهان و پاک کردن آن از وجود شیاطین و اهریمنان است. سه گانگی موعودهای دین زرتشت بی شک بیانگر نوعی استمرار و تداوم در نهاد بشر برای فرا رسیدن روزی که جهان عاری از هرگونه عیب و کژی خواهد بود، تعبیه شده است.

 در كتاب «زند» از كتب مقدسة زرتشتيان آمده:

«آنگاه فيروزي بزرگ از طرف ايزدان مي‌شود و اهريمنان را منقرض مي‌سازد و تمام اقتدار اهريمنان در زمين است و در آسمان راه ندارند و بعد از پيروزي ايزدان و برانداختن تبار اهريمنان، عالم كيهان به سعادت اصلي خود رسيده، بني‌آدم بر تخت نيك‌بختي خواهد نشست.» (4)

 جاماسب شاگرد زرتشت، در كتاب معروف خود «جاماسب‌نامه» مي‌گويد:

«سوشيانس، دين را به جهان رواج دهد، فقر و تنگدستي را ريشه‌كن سازد، ايزدن را از دست اهريمن نجات داده، مردم را هم‌فكر، هم‌گفتار و هم‌كردار گرداند.» (5)

جاماسب، در جای دیگری از كتاب جاماسب‏نامه، به نقل از زردشت جزئيات ظهور سوشيانس را مي‏آورد:

«مردي بيرون آيد از زمين تازيان، بر آيين جد خويش با سپاه بسيار روي به ايران نهد و آباداني كند و زمين را پر از داد كند. سوشيانس (نجات دهنده بزرگ) دين را به جهان رواج دهد، فقر و گرسنگي را ريشه كن سازد، ايزدان را از دست اهريمن نجات داده، مردم جهان را هم فكر، هم گفتار و هم كردار گرداند.»

ادامه دارد ...

پی نوشت:

1. اوستا، فروردین یشت، 129/11، البته قرائت های دیگری نیز از این ریشه در منابع درج شده است: «ی سو تومندی پروژ کو» به معنای رهاننده و نجات دهنده.

2. برای اطلاعات جامع در این باب بنگرید به بررسی نگرش ادیان ایرانی به موعود، ص 19.

3. نک: اوستا، فروردین یشت، 128/11 و نیز همان، یسن ها 34، 46 و 48.

4. بشارت عهدین،ص238

5. جا ماسب نامه-ص121و122

سایر منابع:

-  تاريخ كيش زرتشت/ مري بويس

-  دينهاي ايران/ ويدن گرن

-  اسطوره زرتشت/ مصطفوي

-  پایگاه اطلاع رسانی موعود امم (عج)